GIFT ગાંધીનગર ખાતે ફોરેન કરન્સી સેટલમેન્ટ સિસ્ટમની (FCSS) શરૂઆત 

• તાજેતરમાં કેન્દ્રીય નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે ગુજરાત ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્સ ટેક-સિટી (GIFT સિટી)ના ઇન્ટરનેશનલ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસીસ સેન્ટર (IFSC) ખાતે ફોરેન કરન્સી સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ (FCSS) લોન્ચ કરી હતી. 

ફોરેન કરન્સી સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ (FCSS)

• ઉદ્દેશ્ય : આ સિસ્ટમ GIFT સિટીમાં વિદેશી ચલણ વ્યવહારોના રીઅલ-ટાઇમ સેટલમેન્ટને સરળ અને સક્ષમ બનાવે છે.
• IFSC બેન્કિંગ યુનિટ્સ (IBUs) વચ્ચેના વિદેશી ચલણ વ્યવહારોને પરંપરાગત બેન્કિંગ રૂટના બદલે સ્થાનિક સ્તરે સેટલમેન્ટને સક્ષમ બનાવે છે.
• અગાઉ GIFT IFSCમાં કાર્યરત સંસ્થાઓ દ્વારા વિદેશી ચલણોમાં વ્યવહારોનું રીઅલ-ટાઇમ સેટલમેન્ટ બહુવિધ મધ્યરસ્થી ધરાવતી બેન્કિંગ વ્યવસ્થા (જેમ કે -US ડોલર, યુરો અને પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગ) દ્વારા કરવામાં આવતું હતું. આ સેટલમેન્ટ માટે વિદેશી બેન્કો પર આધાર રાખવો પડતો હોવાથી 36-48 કલાકનો વિલંબ અને વધારાનો ખર્ચ થતો હતો તેમજ ક્રોસ-બોર્ડર નિયમનકારી જોખમોમાં વધારો થતો હતો.
• ફોરેન કરન્સી સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ (FCSS)થી સ્થાનિક સેટલમેન્ટ બેન્ક એક હબ તરીકે કામ કરે છે. જ્યાં સભ્યબેન્કો સીધા સેટલમેન્ટ કરી શકે છે.
• હાલમાં FCSS US ડોલર માટે શરૂ થયું છે પરંતુ બાદમાં અન્ય ચલણો પણ ઉમેરાવાની સંભાવના છે.
• આ સિસ્ટમ ચુકવણી અને સમાધાન સિસ્ટમ અધિનિયમ, 2007 (PSS એક્ટ) હેઠળ પ્રવાહિતા વ્યવસ્થાપન, કાર્યકારી સ્થિતિસ્થાપકતા અને પાલનમાં સુધારો કરે છે, તેમજ તેને IFSCA (International Financial Services Centres Authority) નિયંત્રિત કરે છે. 

FCSS વ્યવહારોમાં કેવી રીતે સુધારો કરે છે ?

• મલ્ટી-લેગ નોસ્ટ્રો એકાઉન્ટ ચેઇનને બાયપાસ કરીને FCSS સેટલમેન્ટનો સમય દિવસોથી સેકન્ડમાં ઘટાડે છે.
• સ્ટાન્ડર્ડ ચાર્ટર્ડ બેન્ક US ડોલર સેટલમેન્ટ માટે ભાગીદાર બેન્ક તરીકે કાર્ય કરે છે.
• સંચાનલ CCIL IFSC Ltd. (Clearing Corporation of Indiaની પેટા કંપની)
• IFTAAS (Indian Financial Technology and Allied Services) સોફ્ટવેર વિકસાવે છે.
• આ નવી વ્યવસ્થા સેટલમેન્ટ જોખમ ઘટાડે છે અને લિક્વિડિટી મેનેજમેન્ટ ઝડપી બનાવે છે.
• આ સિસ્ટમ GIFT સિટીને એક અગ્રણી વૈશ્વિક નાણાકીય હબ બનાવે છે. 

ગિફ્ટ સિટી અને IFSCA

ગિફટ સિટી (ગુજરાતના ગાંધીનગર ખાતે)

• તે ભારતનું પ્રથમ કાર્યરત સ્માર્ટ સિટી છે. તેમાં એક બહુ-સેવા વિશેષ આર્થિક ક્ષેત્ર (Special Economic Zone-SEZ)નો સમાવેશ થાય છે. જેમાં ભારતનું પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સેવા કેન્દ્ર (IFSC) અને એક સ્થાનિક ટેરિફ ક્ષેત્ર (Domestic Tariff Area -DTA) આવેલું છે.
• ઉદ્દેશ્ય : ભારતમાં એક આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ઇકોસિસ્ટમ પ્રદાન કરવાનો છે.
• ગિફ્ટ સિટી એ ભારતનું પ્રથમ આર્થિક ક્ષેત્ર છે જે વૈશ્વિક નાણાકીય, વીમા, ફિનટેક અને મૂડી બજારો માટે રચાયેલ છે.
• વર્ષ 2015માં સ્થાપિત અને વર્ષ 2020થી IFSCA દ્વારા નિયંત્રિત ગિફ્ટ સિટી ખાસ નિયમો હેઠળ કાર્ય કરે છે જે વિદેશી ચલણ વ્યવહારો, કર પ્રોત્સાહનો અને ઉદાર નિયમનકારી માળખાને મંજૂરી આપે છે. 

IFSCA (International Financial Services Centers Authority)

• સ્થાપના : વર્ષ-2020 (આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય સેવાઓ કેન્દ્રો સત્તાધિકારી અધિનિયમ, 2019 હેઠળ
• મુખ્ય મથક : ગાંધીનગર GIFT સિટી (ગુજરાત)
• તે ભારતમાં IFSCમાં નાણાકીય ઉત્પાદનો, સેવાઓ અને સંસ્થાઓના વિકાસ અને નિયમન માટે એકીકૃત સત્તામંડળ છે.
• IFSC ઓનશોર અને ઓફશોર નાણાકીય સેવાઓને સક્ષમ બનાવે છે અને તેનું મિશન સ્પર્ધાત્મક કર વાતાવરણમાં ક્રોસ-બોર્ડર નાણાકીય ઉત્પાદનો અને સેવાઓ પ્રદાન કરવાનું છે.

---------------------------------------------